Մեր զրուցակիցն է Մ. Աբեղյանի անվան Գրականության ինստիտուտի նորանշանակ տնօրեն Վարդան Դևրիկյանը, ումից տեղեկացանք ինստիտուտի առաջիկա ծրագրերի մասին:
Շնորհավորում եմ պրն. Դևրիկյան ինստիտուտի տնօրեն ընտրվելու կապակցությամբ: Պաշտոնավարելու եք հինգ տարի: Ի՞նչ ծրագրեր ունեք առաջիկայում:
Գիտեք, եթե ընտրվողը դրսից լիներ կամ պարզապես ինստիտուտի գիտաշխատող լիներ, բնականաբար ավելի նոր գաղափարներ կբերեր, նոր ծրագրեր կբերեր, բայց ես մոտ յոթը տարի տնօրենի տեղակալ եմ եղել, փոխտնօրեն եմ եղել, հետևաբար իմ առաջնային նպատակը պետք է համարել այն ծրագրերը, որ այժմ ընթանում են, դրանք իրականացնելը:
Կան երեք գլխավոր ծրագրեր: Առաջինը հայ գրականության պատմության ակադեմիական բազմահատորյակի՝ վեցհատորյակի հատորների տպագրությունն է: Երրորդ հատորը, որը խմբագրել է Սերգեյ Սարինյանը, արդեն լույս է տեսել, այնուհետև հատորների ավարտումը, որովհետև ես վեց-յոթ տարի աշխատել եմ, իմ լավագույն ժամանակը տրամադրել եմ այս ուղղությամբ՝ որպես ինստիտուտի գիտական մասի պատասխանատու:
Երկրորդ գլխավոր ուղղությունը հայ դասականների երկերի ակադեմիական հրատարակություններն են: Ժամանակին Թումանյանի տասհատորյակը եղավ, Րաֆֆու տասներկու հատորյակը: Սրանք կապիտալ հրատարակություններ են: Այժմ ընթանում է Ավետիք Իսահակյանի երկերի հրատարակությունը. արդեն տասնըչորս հատորներից վեցերորդ հատորն է լույս տեսնում: Լևոն Շանթի ինը հատորներից յոթը լույս է տեսել և սկսվել է Նիկոլ Աղբալյանի երկերի հրատարակությունը: Ընդ որում Շանթի վերջին երկու հատորներնեն մնացել,որոնք տպարանում են և զուտ հովանավորի խնդիրն է, որ լույս տեսնի: Աղբալյանի հինգ հատորներից երեքը պատրաստ են և էլի հովանավորի խնդիրն է: Երբ որ Շանթը, Աղբալյանը ավարտենք՝ Իսահակյանին զուգահեռ կսկսենք նաև Տերյանի և Չարենցի երկերի ակադեմիական հրատարակությունները: Չարենցի դեպքում էլ, Տերյանի դեպքում էլ կարելի է ասել, որ մի միջանկյալ վիճակով կան հրատարակված: Դրանք ակադեմիական հրատարակություններ չեն, բայց ամեն դեպքում գիտական ապարատով, ծանոթագրություններով հրատարակվել են և հիմա նոր տվյալների, նոր մեկնաբանությունների ներառմամբ պետք է իրականացնել Տերյանի և Չարենցի գործերի ակադեմիական հրատարակությունները:
Երրորդ կարևոր ուղղությունը դա հայ դասականների կյանքի և ժամանակագրության տարեգրություններն են, որտեղ արտացոլվում է գրողի ամբողջ կյանքը՝ ըստ ժամանակագրական ընթացքի, թե նա ինչ հասարակական գործունեություն է ծավալել, ինչ-որ տեղ նաև անձնական կյանքը, ինչպես նաև երևում է այս ժամանակագրական ընթացքի մեջ, թե որ ստեղծագործությունը երբ է գրվել և ինչ գործոններ են պայմանավորել այդ ստեղծագործությունների գրությունները:
Սրանք երեք գլխավոր ուղղություններն են: Հիմա Թումանյանինն է ընթացքի մեջ: Սկզբնապես տարեգրությունը նախատեսված էր երեք հատորով, բայց պարզվեց, որ կազմում է չորս հատոր: Առաջին հատորը լույս է տեսել, երկրորդ հատորը պատրաստ, էջադրված վիճակում է, պետք է տպագրության միջոցներգտնենք, երրորդ հատորը գրեթե ավարտվում է: Երբ որ Թումանյանի տարեգրությունը ավարտվի կանցնենք մեր մյուս դասական գրողների տարեգրությունների կազմմանը:
Բացի վերը նշված ծրագրերից, որոնք արդեն ընթացքի մեջ են, կա՞ն նոր գաղափարներ:
Հաջորդ երկու ուղղությունները ,կամ ինչպես նշեցիք գաղափարները, ըստ էության, եթե անկեղծ լինենք, ոչ թե իմ գաղափարներն են , այլ իստիտուտի գիտխորհրդում քննարկված հարցերն են: Երկու հրամայական անհրաժեշտություն ունեցող գործ կա :
Առաջինը գրական կապերի հանրագիտարան ստեղծելն է:Ընդ որում պետք է ասել, որ խորհրդային տարիներից սկսած Հայաստանում գրական կապերի հատորներ լույս են տեսել. Հայ–ռուսական գրական կապեր, Հայ-ուկրաինական գրական կապեր, Հայ–անգլիական գրական կապեր: Սրանք լույս են տեսել կամ որպես կոլեկտիվ աշխատություններ, կամ որպես մենագրություններ: Հիմա պետք է համապատասխան հանրագիտարանային ձևի մեջ ներկայացնել, որումկերևա հայ գրականության միջազգային կապերը, թե ինչ են ընթացքում ասել հայերը, գրականության որ գործերն են թարգմանվել օտար լեզուներով և դրանից բացի Հայաստանը ինչպես է արտացոլվել օտար հեղինակների ստեղծագործություններում:
Երկրորդ կարևորագույն հարցը, որ ընթացքի մեջ է սփյուռքահայ գրականության հանրագիտարանի կազմումն է: Սփյուռքահայ գրականության բաժինն է իրականացնում: Սա նույնպես կապիտալ աշխատանք է:Պետք է երկու մեծ հատորներ տպվեն, որտեղ ներկայացված կլինեն սփյուռքի հայ գրողները, այսինքն եղեռնազոհ շրջանի հայ գրողները, սփյուռքի գրական կազմակերպությունները , սփյուռքի գրական մամուլը, որ ունեցել է համապատասխան մամուլի գրական էջեր: Ահա սրանք են խնդիրները:
Թվարկեցի ուղղությունները, որոնցից չորսը իրականացված և իրականացման փուլում են և երկու ուղղություն, որ պետք է գրական կապերից հետո կյանքի կոչվեն: Պիտի կազմենք գրականության տեսությանձեռնարկ – հանրագիտարան:Հրամայական անհրաժեշտություն է դարձել գրականության տեսության մի ամբողջական ձեռնարկ ունենալու հարցը, հանրագիտարան ունենալու: Ինչպես գիտեք, գրականության տեսության ժամանակի դասական, չգերազանցված աշխատանքը Է. Ջրբաշյանի «Գրականության տեսությունն» է, այնուհետև Զավեն Ավետիսյանի «Գրականության տեսությունը», բայց հիմա պետք է մի նոր ձեռնարկ, որտեղ արտացոլված լինեն թե ՛գրականագիտության ժամանակակիցիրողությունները, թե՛ հայ գրականության ժանրային համակարգը: Միշտ ասել եմ, որքան էլ տարօրինակ է, մենք այսօր չունենք մի ամբողջական աշխատանք: Ժամանակին կոլեկտիվ աշխատանք լույս է տեսել «Գրական ժանրեր» վերնագրով, բայց ամբողջական հայ գրականության ժանրերը, հատկապես միջնադարյան գրականության ժանրերի կենսունակությունը, կարծես թերի է գրված: Սրանք խնդիրներ են,որ գրականագիտության տեսության ձեռնարկ- հանրագիտարանը իր մեջ պիտի ընդգրկի, պարփակի: Կարող եմ ասել,որ գլխիս մեջ շատ բաներ կան, բայց ամեն դեպքում խորհուրդներ տալ, գաղափարներ առաջ քաշել բոլորն էլ կարող են: Նախ պետք է, որպեսզի շատ չխճճվենք, եղած ծրագրերը ինչ-որ մի չափով առաջ գնան և յուրաքանչյուրի ավարտման ժամանակ ձեռնամուխ լինենք նորին, քանի որ սա մի տարվա գործ չէ , երկու տարվա գործ չէ: Եթե մինչև իմ տնօրինության ժամկետի ավարտը այս ծրագրերը իրագործված լինեն, ես կարող եմ, ինչպես ասում են, հանգիստ սրտով հեռանալ:
Նոր համագործակցություններ կլինե՞ն: Խոսքս թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին համագործակցությունների մասին է:
Համագործակցությունները, եթե վերցնենք Հայաստանի շրջանակում, ապա մեր գիտաշխատողները ներառված են նաև բուհական համակարգում, դասավանդում են տարբեր տեղեր, զուգահեռ աշխատում են: Իսկ ինչ վերաբերվում է արտաքին կապերին, պիտի ասեմ, որ դա մեր խոցելի տեղն է: Այս պահին միակ ռեալ համագործակցությունը, որ որոշակի ձևով արտահայտված է, դա Մոսկվայի Մաքսիմ Գորկու անվան համաշխարհային գրականության ինստիտուտի հետ է:Այս ընթացքում մենք իրանահայ ասպիրանտներ ենք ունեցել, վերջին շրջանում որոշակի կապեր կարծես թե ձևավորվել են Իրանի հետ:
Առաջիկայում դրանք իրենց արդյունքները կտան և Իրանի հետ համագործակցություն կլինի: Ընդ որում էլի ծրագրեր կան Գերմանիայի հետ, Ֆրանսիայի հետ: Ռեալ ծրագրեր,ոչ թե վերացական: Կարծում եմ՝ մեկ տարվա ընթացքում այդ բոլորը կիրականանա: Ծրագրերը հիմնականում վերաբերվում են գրական կապերին:Այսպիսի մի օրինաչափություն կա. որևէ համատեղ ծրագիր իրականացնելու համար պետք է լինի համատեղ հետաքրքրություն և ամենակարևորը, որ այդ հետաքրքրությունը դրսից լինի: Դա հիմնականում կարող է արտացոլվել գրական կապերի միջոցով կամ թափառիկ սյուժեների, այսինքն այն ՝ինչը որ պատմահամեմատական գրականագիտությանը, գրականությանն է վերաբերվում: Եթե ասեմ Շեքսպիրի կամ զուտ Բայրոնի ստեղծագործությունները հետազոտողներ հայ իրականության մեջ կլինեն և դա, միգուցե, հետաքրքրություն կներկայացնի, օրինակ, Անգլիայում, մի քիչ ռեալ չեմ համարում, չնայած ասեմ,որ մերԹոփչյան Արամը մի ընտիր աշխատանք գրեց, դիսերտացիա պաշտպանեց՝ Շեքսպիրի ստեղծագործությանը նվիրված, որ միգուցե դրսում հետաքրքրություն ներկայացնի:Ամեն դեպքումայստեղ պետք է լինի եվրոպական գրողների առավել ընկալումը հայ իրականության մեջ ,միջավայրի մեջ:Ենթադրենք գրում ենք ռոմանտիզմի, սիմվոլիզմի մասին, այն նախադրյալների, նախահողերի մասին,որ հայ իրականության մեջ էլ են եղել և ընդհանուր հետաքրքրություն են ներկայացնում: Այս դեպքում: Ի տարբերություն ֆիզիկայի, քիմիայի բնագավառների, որոնք համատեղ տեսական պրոբլեմներով կարող են զբաղվել, մեր մոտ դա ամեն դեպքում ինչ-որ մի հայկական շերտ պետք է լինի կամ էլի ինչ-որ լայն կոնտեքստ, որի ընթացքում հնարավոր լինի այդ համագործակցությունը իրականացնել: Նույնը տեսության հարցերում, գրականության ժանրերի համակարգի հարցերում: Աշխարհում շատ հանրագիտարաններ են կազմվում, գրականության պատմություններ են գրվում, ասենք ներկայացվում են ժանրերը և յուրաքանչյուր ժանրի արտահայտությունը տարբեր ժողվուրդների գրականության մեջ:
Գրական կապերի հաջորդ կողմը դա հայ գրականության հանրահռչակումն է:Դա մեր ընդհանուր ցավն է:Եթե նկատել եք, աշխարհում տարբեր շարքեր կան, ասենք հարյուր նշանավոր գրողներ, բայց մենք ներկայացված չենք : Պիտի աշխարհի հանրագիտարաններում , տեղեկատու գրականությունում լինենք:Սա մի պատ է, որ պիտի փորձենք ճեղքել, քանդել այդ պատը:Կարծում եմ, հռոմեական եկեղեցու կողմից Գրիգոր Նարեկացուն, որպես կաթողիկե եկեղեցու վարդապետ հռչակելը հարված էր այս պատը ճեղքելուն և դուրս գալուն:Մենք ժամանակը չպետք է կորցնենք, այդ ուղղությամբ էլ որոշակի քայլեր անենք: Ես ինքս էլ եղա թե՛ Նեապոլում, թե՛ Հռոմում, այնտեղ որոշակի աշխատանքներ տարանք:
Շնորհակալ եմ պրն. Դևրիկյան: Հաջողություն եմ մաղթում:
Զրուցեց Սոնա Հարությունյանը:
