Ինչպես գիտենք Պուտինը սկիզբ է դրել Բայկալ-Օմուրյան մագիստրալի և Տրանսսիբիրի մոդերնիզացիայի գործընթացին և ընդգծել է, որ Ռուսաստանը պետք է հզոր տրանսպորտային գերտերության ստատուս ձեռք բերի: Որոշ հրապարակումների համաձայն Ռուսաստանը ձեռք է բերել աշխարհագրական ուսումնասիրությունների այն նույն քարտեզները, որոնց շնորհիվ ԽՍՀՄ-ի Բայկալ-Օմուրյան արդեն գոյություն ունեցող մագիստրալին զուգընթաց պետք է կառուցվեին տարածքային- արտադրական 10 տրանսպորտային ճյուղեր: Սակայն, ԽՍՀՄ-ն չհասցրեց ավարտել այս նախաձեռնությունը, կմախքը ստեղծվեց, բայց հետագա շինարարությունը չկատարվեց, հիմա այդ սխալը ՌԴ-ն ուղղվում է: Բայկալ-Օմուրյան մագիստալը ձեռնտու է նաև տնտեսական առումով, քանզի տարածաշրջանում առկա միայն 50 տեսակի հանքանյութերի գինն այս պահին կազմում է 30 տրիլիոն դոլարից ոչ պակաս:
Երկաթգծի կառուցման վրա ծախսվելիք գումարները երկու տարուց հետո արդեն կսկսեն վերադառնալ, ուստիև այս նախագծի ծախսերը միանգամայն արդարացված են: Նախագիծը սկսվում է այս պահին ոչ պատահականորեն: Օրինակ՝ Չինաստանը պետք է օվկիանոսային նավատորմ կառուցի, որպեսզի պաշտպանի Ավստրալիայից և այլ մայրցամաքներից մատակարարվող ռեսուրսները:
Ռուսաստանի այս շրջանում առկա ածուխի պաշարները բավականին կարևոր են աշխարհի համար, նույն Գերմանիան տեղափոխում է իր հարյուրամյա հնություն ունեցող գյուղերը՝ բաց հանքերը շահագործելու համար, իսկ Չինաստանն ընդհանրապես անդունդ է դարձել այս ռեսուրսի արդյունահանման պատճառով:
Այս մասին տեղեկություններ ներկայացնում ենք ստորև՝ մի քանի երկրների և 20 տարվա կտրվածքով (տվյալները Spydell-ից):
Աշխարհի խոշորագույն երկրների էներգոբալանսի զարգացման միտումները
2013թ-ին նավթի օգտագործումը զարգացած երկրներում 2.7%-ով ցածր է, քան 1995-ին, գազի օգտագործումն աճել է 26.2%-ով՝ 1995թ.-ի համեմատ, ածուխի սպառումը աճել է 4.1%-ով, իսկ էներգոռեսուրսների օգտագործումն ընդհանուր 6.6%-ով է աճել: Եթե 2007 և 2013 թվականները համեմատենք, ապա էներգոռեսուրսների պահանջարկը 5.2%-ով իջել է, որտեղ նավթին բաժին է ընկնում -9.2% , գազ՝ +7.9%, ածուխ՝ -12%:
Զարգացող երկրներում (1995-ականների դրությամբ) ՝ նավթ՝ +81.3% , գազ՝ +104%, ածուխ +139.2% . Ընդհանուր առմամբ +110%:
2007-ի դրությամբ՝ նավթ` +23%, գազ` +23.2%, ածուխ ` +39.4%. Ընդհանուր` +30.4%:
Թե ինչ է ներառված զարգացած և զարգացող երկրներում ցույց է տրված ստորև ներկայացված աղյուսակում: Զարգացման միտումները գնահատելու համար բավարար է գունային կոդավորումը, որտեղ կարմիրից կանաչ անցումը ցույց է տալիս ցուցանիշների աճը:
2013թ-ին խոշորագույն երկրների անվանական ՀՆԱ-ն՝ ըստ մեծ երկրներից փոքրերը և նավթի, գազի և ածուխի օգտագործման դինամիկան՝ մլն. տոննա նավթին համարժեք ցուցանիշով:
1 մլն տոննա նավթը = մոտ 7.331 մլն. ամերիկյան բարելի կամ 7.2-7.3 մլն. Urals բարելի:
1 մլն. տոննա նավթը բնական գազի դեպքում համարժեք է = 1.11 մլրդ. մ3:
Պարզ երևում է, որ նավթի օգտագործումն ավելի քիչ է, քան 1995թ-ին էր Ճապոնիայում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Անգլիայում, Իտալիայում, Շվեդիայում և Դանիայում: Գազի օգտագործումն աճում է գրեթե բոլոր երկրներում, ածուխի պահանջարկն իջել է բերված երկրների գրեթե կեսում:
2007-ի համեմատ 35 երկրներից 16-ում իջել է նավթի օգտագործման գործակիցը: Այդ թվում՝ 16 երկրներից 13 –ը զարգացած շուկաներ են: 2007-ի համեմատ 2013-ին գազի օգտագործումն ընկել է Անգլիայում, Ռուսաստանում, Իտալիայում, Ավստրալիայում, Ավստրիայում, Դանիայում և Վենեսուելայում: Ածուխի պահանջարկն ընկել է 17 երկրներում, որտեղ առավել դրամատիկ անկում է գրանցվել ԱՄՆ-ում (20%) և Կանադայում (-35%):
Հետաքրքիր է, որ ածուխի ընդհանուր օգտագործումն աճել է 2007 –ի համեմատ՝ 621 մլն. տոննայի չափով, իսկ Չինաստանն էլ ապահովել է 605մլն. տոննա աճ՝ այսինքն ընդհանուր աճի 98% -ը՝ ընտրված երկրների դեպքում: Հնդկաստանն էլ իր հերթին ավելացրել է ևս +114մլն տոննա: Արդյունքում ստացվում է, որ ածուխի պահանջարկը ձևավորում են Չինաստանը և Հնդկաստանը, մնացած ամբողջ աշխարհն ընդհանուր առմամբ կրճատում է ածուխի սպառումը:
Գազի օգտագործումը 2007-ին 322 մլն. տոննա ն.է. (նավթային էկվիվալենտ)-ով ավելացել է: Ընդհանուր աճի մեջ մեծ է Չինաստանի (85 մլն. տոննա ն. է.), ԱՄՆ-ի (74.7), Իրանի (33), Սաուդյան Արաբիայի (25.7) դերը:
Նավթ: 126.4մլն. տոննա սպառման աճն ընտրված երկրների մասով ( զարգացած երկրները -182.5 մլն. տոննա, զարգացող երկրներ՝ +308.9 մլն. տոննա), որտեղ Չինաստան (+136.8 մլն. տոննա), այնուհետև Հնդկաստան և Սաուդյան Արաբիա՝ 37 մլն. տոննա, Բրազիլիա (+31), Ռուսաստան (+23.1): Այս երկրներն են ապահովել 2007-ի համեմատ 2013-ի նավթի սպառման ծավալների տարեկան աճը: Ստացվում է, որ առանց այս հնգյակի նավթային շուկան բացարձակապես այլ տեսք կունենար:
Բոլոր էներգակիրների մասով ընդհանուր աճը կազմում է 1070մլն. տոննա ն. է.. (զարգացած երկրներ - 218.5, զարգացող +1289), որտեղ էլ մեծ մասը բաժին է ընկնում՝ Չինաստան (+823), Հնդկաստան (+161), Սաուդյան Արաբիա (+62), Բրազիլիա (+47) երկրներին:
Էներգակիրների արդյունահանում.
Վերջին 6 տարիների ընթացքում նավթի արդյունահանման բացարձակ աճ նկատվում է ԱՄՆ-ում (+147 մլն. տոննա), Սաուդյան Արաբիայում (+53.5), Կանադայում (+37.7), Ռուսաստանում (+34.7): Այժմ ԱՄՆ-ն երրորդ տեսում է նավթի արդյունահանմամբ ( տարեկան ՌԴ նավթարդյունահանման 87%-ի չափով): ԱՀմեմատության համար՝ 2007-իին ընդամենը 62%-ն էր՝ Ռուսաստանի համեմատ: ԱՄՆ նավթարդյունհանումը ներկայումս գտնվում է իր առավելագույն սահմանին՝ վերջին 25 տարիների ընթացքում:
Նկատվում է նաև գազի արդյունահանման կտրուկ աճ: Ընտրված երկրներից գազի արդյունահանման ամենաբարձր աճն ունի ԱՄՆ-ն (+129 մլն. տոննա ն. է.), Չինաստանը (+43), Իրանը (+37): Սակայն, եթե խոսենք գազի գլոբալ շուկայի մասին, ապա երկրորդ տեղում ոչ թե Չինաստանն է, այլ Կատարը (+86):
35 երկրներում ածուխի արդյունահանման աճը 2007թ-ին կազմել է 644 մլն.տոննա ն.է.: Լիդերների խմբում է Չինաստանը(+494), Հնդկաստանը (+125), Ավստրալիան (+51.6): Ամենահետաքրքիրն այն է, որ Չինաստանը 35 երկրների ցուցակում ապահովում է ընդհանուր ածուխի արդյունահանման կեսը:
Ամբողջ էներգոռեսուրսների մասով.
Էներգոռեսուրսների զրոյական արդյունահանման մասով կարելի է առաձնացնել 9 երկիր՝ Ճապոնիա, Ֆրանսիա, Հարավային Կորեա, Շվեյցարիա, Բելգիա, Թայվան, Ավստրիա: Էներգոռեսուրսների ամենաշատ արդյունահանումն իրականացնում է Չինաստանը (2.2 մլրդ տոննա ն.է.),ԱՄՆ-ն (1.6 մլրդ տոննա ն.է.), Ռուսաստանը (1.2 մլրդ տոննա ն.է.), և այս ամբողջը միասին վերցված կազմում են 35 երկրների ընդհանուր արդյունահանման 2/3 –ը:
Եթե վերցնենք միայն նավթագազը, ապա լիդերները հետևյալ երկրներն են՝ Ռուսաստան, (1075 մլն. տոննա ն.է.) ԱՄՆ (1073), Սաուդյան Արաբիա (635), Կանադա (332), Իրան (316) և Չինաստան (313): Ստացվում է, որ ԱՄՆ-ում այժմ արդյունահանում են նույնքան նավթ և գազ, ինչքան Ռուսաստանում:
Ինչպիսի՞ն է էներգոբալանսի սալդոն
Նավթի մասով դրական սալդո ունեն 11 երկիր (Ռուսաստան, Կանադա, Մեքսիկա, Սաուդյան Արաբիա, Նորվեգիա, Արգենտինա, Իրան, Դանիա, Վենեսուելա, Կոլումբիա, ԱՄԷ):
Ի դեպ, պրոֆիցիտը կամ դեֆիցիտը գումարի տեսքով հաշվելու հաշվարկը հետևյալն է. 1 մլն. տոննան = մոտ 7.3 մլն. բարել: Բարելի տարեկան միջին արժեքը 106 դոլար է՝ 2013-ին, իսկ ԱՄՆ-ում միջին գինը 98 դոլար է, հետևաբար աղյուսակի թվերը պետք է բազմապատկել 775-ով՝ աշխարհի դեպքում, և 720-ով՝ ԱՄՆ-ի դեպքում, որպեսզի ստանանք փողային էկվիվալենտը:
Օրինակ ԱՄՆ-ում դեֆիցիտը կազմում է մոտ 278 մլրդ տարեկան, իսկ Չինաստանում՝ 231մլրդ դոլար, Ճապոնիայում՝ մոտ 162 մլրդ, իսկ Գերմանիայում նավթի մասով դեֆիցիտը կազմում է տարեկան 87 մլրդ դոլար:
Գազի մասով՝ Եվրոպայի համար գազի միջին արժեքը մոտ 380դոլար է հազար մ3-ի համար: 1 մլն տոննա ն.է.-ն = մոտ 1.11 մլրդ մ3-ի: Հետևաբար, օրինակ Գերմանիայի համար գազի մասով դեֆիցիտը կկազմի -67.9*1.11*380=28.4 մլրդ դոլար:
Ո՞րն է գազի սահմանային գինը նավթի 110 դոլար արժենալու դեպքում: Եթե վերածենք նավթային էկվիվալենտի, ապա 110-ը պետք է բազմապատկենք 6.6-ով = 660 դոլար ՝ առանց տրանսպորտային, ստվերային ծախսերի և վերամշակման ծախսերի: Սովորաբար գազի գինը կապվում է նավթի գնի հետ և տատանվում է նավթի գնի 40-60%-ի սահմաններում:
Էներգոբալանսի սալդոյի փոփոխության տենդենցները
ԱՄՆ-ն էականորեն բարելավել է նավթի և գազի դեֆիցիտը: Չինաստանը՝ ընդհակառակ վատթարացրել է սալդոն՝ սպառման ակտիվ աճի պատճառով, որը մի քանի անգամ գերազանցում է ներքին արդյունահանման հասանելի հզորությունը: Ճապոնիան նավթի մասով դրական սալդո ունի, սակայն ածուխի և գազի մասով՝ բացասական: Գերմանիան և Ֆրանսիան նույն վիճակն է, ինչ Ճապոնիայում: Նավթի մասով դեֆիցիտի կրճատում (ի հաշիվ պահանջարկի իջեցման), սակայն պահանջարկը տեղաշարժվել է գազի կողմ:
Բոլոր զարգացած երկրներում նավթի մասով սալդոն բարելավվել է՝ 1276մլն. տոննա ն.է. 2007-ին մինչև 1000մլն. տոննա ն.է.:
Գազի մասով աննշան իջել է՝ 232.5-ից դառնալով 246.8:
Եվս մեկ կարևոր ցուցանիշ՝ էներգոկախվածությունը որպես էներգոռեսուրսների օգտագործման ծավալի հարաբերակցությունը էներգոբալանսի նկատմամբ:
ԱՄՆ-ում նավթի մասով դեֆիցիտը 2013-ին կազմում է 46.3% սպառումից և ընդամենը 6.5% գազի մասով: Հենց այս չափով էլ ԱՄՆ-ն ներմուծում է արտաքին աղբյուրներից: 100% -ը նշանակում է, որ ամբողջ ծավալը ներմուծվում է՝ ինչպես Ճապոնիայի, Գերմանիայի, Ֆրանսիայի և այլն, դեպքում է:
Տոկոսային հարաբերակցությունն ավելի հասկանալի է և այն թույլ է տալիս հասկանալ, թե ժամանակի ընթացքում իրականում ինչքա՞ն է իջնում էներգոռեսուրսներից կախվածությունը: ԱՄՆ-ում ակնհայտ առաջընթաց է գազի և նավթի մասով, իսկ Չինաստանում՝ հետընթաց: 1995-ին նավթի դեֆիցիտը Չինաստանում կազմում էր 7%, իսկ ներկայումս այն 59% է: Չինաստանը նավթ և գազ է ներմուծում ամբողջ աշխարհից:
Կարելի է առանձնացնել էներգոռեսուրսների 100% դեֆիցիտ ունեցող 9 երկրներ՝ Ճապոնիա, Ֆրանսիա, Կորեա, Շվեյցարիա, Շվեդիա, Բելգիա, Թայվան, Ավստրիա, Իսրայել:
Եվ վերջում՝ էներգոռեսուրսների օգտագործումն էներգիայի ընդհանուր սպառման համեմատ՝ տոկոսներով:
Օրինակ, եթե գումարենք տոկոսայինները, ապա ԱՄՆ-ի բաժինը նավթի, գազի և ածուխի մասով 2013-ին կկազմի 100%: Նույնն կերպ է մյուս երկրների դեպքում էլ: Բոլոր երկրների ցուցակի համար տրված է սյունային գունային կոդավորում:
Ակնհայտ է, որ ի էներգոռեսուրսների մեջ մի փոքր ի օգուտ ածուխի դիրքորոշում ունի Չինաստանը, Հնդկաստանը, Լեհաստանը, Հարավային Աֆրիկան: Սեփական օգտագործման կառուցվածքում գազի սպառման լիդերներն են՝ Ռուսաստան, Արգենտինա, Իրան, ԱՄԷ: Նավթի մասով՝ Բրազիլիա, Շվեյցարիա, Շվեդիա:
